Bank jest instytucją finansową, która pierwotnie została powołana do bezpiecznego przechowywania pieniędzy klientów (deponentów) przez określony w umowie czas. Funkcje banków są dziś znacznie szersze. Obecnie instytucje bankowe udzielają społeczeństwu pożyczek (to tworzy dodatkową podaż pieniądza), przeprowadzają płatności bezgotówkowe między osobami fizycznymi i organizacjami oraz świadczą powiązane usługi finansowe.
Funkcje banku centralnego
Banki centralne pełnią kilka funkcji, które są wyszczególnione w ich mandatach. W dzisiejszym świecie można je przeczytać na stronach internetowych. Może zacznijmy od funkcji, która jest określona w nazwie banku centralnego, czyli “bank banków”. To znaczy, że historycznie bank centralny został stworzony jako kontrahent, z którym współdziałają prywatne banki w gospodarce.
W USA na przykład Rezerwa Federalna powstała jako odpowiedź na Wielki Kryzys. Głównym problemem była właśnie interakcja w ramach partnerstwa prywatno-publicznego. Jednak USA to wyjątkowy system, gdzie państwowy organ federalny, czyli Bank Centralny, został stworzony w dużej mierze przez podmioty prywatne, przez prywatne banki komercyjne. W ten sposób starali się zachować równowagę między interesem publicznym a prywatnym i, jak widzimy, na ogół im się to udawało.
Bank centralny i polityka pieniężna
Polityka pieniężna banku centralnego jest określona w jego mandacie. Jest to utrzymywanie stabilnych cen, emisja pieniądza, a w zależności od kraju może to być utrzymywanie stabilnej waluty lokalnej w stosunku do waluty zagranicznej, lub utrzymywanie stabilnej stopy procentowej, czy też utrzymywanie stabilnego bezrobocia. Jednak różne banki centralne przywiązują do tych zadań różną wagę.
W związku z tym w polityce pieniężnej banki centralne dbają o to, aby zmienne makroekonomiczne, które starają się kontrolować, nie przekraczały określonych wartości. Na tym właśnie polega ich polityka pieniężna.
Zazwyczaj banki centralne starają się kontrolować inflację i zatrudnienie. Są to dwa główne cele kontroli, których społeczeństwo wymaga od władz monetarnych — aby była niska inflacja i wysokie zatrudnienie. Problem jednak w tym, że często tak ważne zmienne makroekonomiczne są ze sobą sprzeczne. Czyli gdy np. spada bezrobocie i gospodarka się rozwija, to często inflacja przyspiesza, co jest czynnikiem negatywnym. I na odwrót. Te dwie zmienne często mogą być ze sobą sprzeczne podczas cyklu koniunkturalnego.
Przepisy banku centralnego
Znaczenie tych przepisów jest różne w poszczególnych krajach. Jednak najbardziej rozpowszechnione systemy to porozumienia bazylejskie — Bazylea I, Bazylea II, teraz Bazylea III, które są uznawane za uniwersalne. Każdy kraj może wybrać małą wariację na temat tego, jak stosować te standardy bazylejskie, ale w zasadzie jest to system regulacji bankowych, w którym regulator je nadzoruje.
Celem tego wszystkiego jest wolny i dobrze funkcjonujący segment bankowy. Wiemy na przykład, że sektor bankowy jest podatny na częste kryzysy bankowe, tzn. pojawia się problem np. runu deponentów, albo gdy gospodarka jest w recesji, banki zaczynają mieć problemy ze “złymi kredytami”. Jak pokazała historia ostatnich kryzysów, w szczególności historia z 2008 roku, istnieje problem systemowego ryzyka finansowego. To znaczy, gdy upadek jednego dużego banku, jak Lehman Brothers w USA, może spowodować zakłócenia w całym systemie.
Nawet jeśli inne banki nie były bezpośrednio zaangażowane, cały system zaczyna się załamywać poprzez ogólny efekt zarażania.
W takich przypadkach pojawia się kolejna funkcja banku centralnego — jest to pożyczka ostatniej szansy. Pełni ona szczególną funkcję, w której w przypadku kryzysu w poszczególnych bankach lub ogólnego kryzysu bankowego, bank centralny pełni rolę pożyczkodawcy ostatniej instancji. Banki mające jakieś kłopoty mogą pójść do banku centralnego i bank centralny decyduje, czy wydać pieniądze podatników, pieniądze publiczne, czyli przesunąć równowagę — wydać pieniądze podatników, ale uratować cały system. Albo, powiedzmy, jeśli nie jest to bank ważny systemowo, to może należy pozwolić mu zniknąć, bo jego akcjonariusze na przykład prowadzili złą politykę kredytową i to, co się dzieje z bankiem, jest w dużej mierze ich winą. Funkcje te związane są z jednym obszarem działalności banku centralnego — bycie “bankiem banków”.
