Gospodarką centralnie planowaną nazywamy system gospodarczy, w którym państwo ingeruje w podział zasobów, aby zagwarantować sprawiedliwy podział dla swoich obywateli. Jest to system kojarzony z komunizmem, a jego celem jest zastąpienie własności prywatnej zbiorowym zarządzaniem środkami produkcji. Produkcja odbywa się zgodnie z wytycznymi określonymi wcześniej przez samo państwo, wdrażane są takie strategie, jak kontrola cen czy racjonowanie w celu zapewnienia sprawiedliwego podziału zasobów.
Skąd pochodzi gospodarka centralnie planowania
Pierwsza poważna gospodarka centralnie planowana pojawiła się w ubiegłym stuleciu, w czasach sowieckich. Poprzez tzw. “komunizm wojenny”, w latach 1918-1921, zastosowali oni szerokie ograniczenia produkcji i konsumpcji, nacjonalizując przedsiębiorstwa, z przejęciem przez rząd pełnej odpowiedzialności za rozwój gospodarki. Dziś Korea Północna jest najbardziej wyrazistym przykładem kompletnej gospodarki centralnie planowej, gdzie jej przywódca Kim Jong-un i jego rząd zarządzają zasobami i produkcją całego kraju.
Cechy charakterystyczne gospodarki centralnie planowej
Analizując gospodarki centralnie planowanie, możemy wyróżnić trzy główne cechy:
Jest to zaplanowana i ograniczona gospodarka
Państwo organizuje system gospodarczy w sposób zorganizowany, poprzez plan działania, w którym określone są wszystkie ważne punkty w gospodarce (dostępne zasoby, technologia, cele produkcyjne, dostępne okresy czasu). Ustanawia się również egalitarny podział dóbr i usług w społeczeństwie, aby uniknąć nierówności i zlikwidować różnice między klasami społecznymi. Wszystkie te czynniki mają bezpośrednie przełożenie na firmy i osoby fizyczne. Ich preferencje czy plany strategiczne będą miały niewielkie lub żadne znaczenie w ich działalności gospodarczej, gdyż będą musiały dostosować się do wytycznych państwa i ściśle je realizować.
Własność jest zbiorowa
Jest to czynnik charakterystyczny dla gospodarek planowych: likwidacja własności prywatnej i jej zamiana na własność kolektywną lub państwową. Osiąga się to poprzez zawłaszczenie produktów i zasobów ekonomicznych przez samo państwo, które jest odpowiedzialne za ich dystrybucję i zarządzanie nimi według własnego uznania. Oznacza to, że rynek nie ma żadnej możliwości ustalania cen oraz regulacji podaży i popytu, gdyż jest to kwestia całkowicie zależna od decyzji rządu.
Istnieje sztywna kontrola rządu nad egzekwowaniem przepisów
Gospodarka planowa jest realizowana pod ścisłą kontrolą państwa, które podejmuje niezbędne działania, aby plan gospodarczy był realizowany w jak najlepszy sposób. Ma to bezpośrednie konsekwencje dla firm, ponieważ nie są one w stanie wprowadzać innowacji, podejmować pewnych rodzajów decyzji, a nawet są bardzo ograniczone, jeśli chodzi o wdrażanie nowych strategii rynkowych i/lub projektowanie nowych produktów i usług.
Gospodarka centralnie planowana a obecne systemy (wolny rynek)
Obecnie zdecydowana większość państw świata korzysta z wolnorynkowego systemu gospodarczego, choć są pewne miejsca, gdzie dominuje gospodarka planowana, szeroko stosowana przez ideologię komunistyczną. Na wolnym rynku to ludzie podejmują decyzje, co i jak robić z dobrami i usługami, natomiast państwo odpowiada za regulację i nadzór nad działaniami w celu zapewnienia wolnej konkurencji i dobrobytu społecznego. Natomiast gospodarka centralnie planowa charakteryzuje się władzą państwa w zakresie dystrybucji i decydowania o konsumpcji dóbr i usług w społeczeństwie. W systemie wolnorynkowym to sama podaż i popyt ustalają ceny towarów i usług, w zależności od strategii i decyzji operacyjnych podejmowanych przez firmy w poszczególnych sektorach.
Podstawą jest wiedza, że jedną z podstaw gospodarki centralnie planowej jest nacjonalizacja środków produkcji, od przemysłu (wytwórczego, zasobów takich jak energia elektryczna i woda) po m.in. telewizję i radio. Nie dzieje się tak na wolnym rynku, gdyż tutaj państwo ogranicza się do zapewnienia prawidłowego funkcjonowania rynku i braku praktyk naruszających prawa konsumenta, oddając cały protagonizm podmiotom gospodarczym.
