Starzejące się społeczeństwo spowalnia gospodarkę, zwiększając presję na budżet. Efekt ten może być złagodzony przez dobrą politykę fiskalną i społeczną, a okres wzrostu aktywności gospodarczej może stanowić dodatkowy bodziec do wzrostu.
Starzenie się ludności na świecie
W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat światowa płodność stale się zmniejsza, podczas gdy średnia długość życia wzrasta — starzenie się społeczeństwa stało się zjawiskiem globalnym i prawdopodobnie jedną z najważniejszych transformacji społecznych XXI wieku.
Według ONZ w 2018 roku po raz pierwszy w historii ludzkości liczba osób w wieku 65 lat i więcej przekroczyła liczbę dzieci poniżej piątego roku życia, a do 2050 roku jedna na sześć osób na świecie będzie miała ponad 65 lat, podczas gdy w 2019 roku będzie to jedna na 11 osób.
Tymczasem naturalny przyrost ludności na świecie spowolnił o prawie połowę w ciągu ostatnich 50 lat — do 10,9 osób na 1000 w latach 2015-2020 z 20,5 w latach 1965-1970. Jednocześnie mediana wieku (wskaźnik dzielący populację na dwie połowy) na świecie stale rośnie, zbliżając się w 2020 roku do 31 lat, z 23,6 w 1950 roku i 26,3 w 2000 roku. Za kolejne 20 lat połowa ludzi na świecie będzie miała ponad 50 lat.
Skutki starzenia się społeczeństwa
Zmiany demograficzne prowadzą do istotnych konsekwencji gospodarczych i społecznych, wpływając na rynki pracy i kapitału, towary i usługi, zabezpieczenie społeczne i opiekę zdrowotną, a także emerytury. Konsekwencją spadku liczby ludności czynnej zawodowo jest spadek wydajności pracy i łącznych oszczędności, a tym samym spowolnienie inwestycji, popytu i wzrostu gospodarczego.
OECD przewiduje, że jeśli obecne systemy fiskalne i emerytalne pozostaną w mocy, szybkie starzenie się społeczeństwa spowolni globalny PKB per capita z ponad 4% w 2015 r. do prawie 2% do 2050 r. Do tego czasu udział osób powyżej 65 roku życia na 100 osób w wieku produkcyjnym (wskaźnik obciążenia demograficznego) w krajach rozwiniętych się podwoi. W związku z tym emerytury, opieka zdrowotna i ochrona socjalna będą wymagały dodatkowych środków, podczas gdy liczba pracowników, a tym samym podstawa składek ubezpieczeniowych, się zmniejszy. Spowoduje to ogromne obciążenie budżetów, które — o ile nie zmieni się polityka emerytalna i fiskalna — może oznaczać, że do 2050 r. będzie to średnio 180 proc. PKB w przypadku gospodarek rozwiniętych i 130 proc. PKB w przypadku rozwijających się gospodarek.
Istnieje kolejna ważna konsekwencja starzenia się społeczeństwa. Spadek dzietności w aktywnie “starzejącej się” gospodarce powoduje przejściowe zmniejszenie zagregowanego popytu i wywołuje presję deflacyjną. Zmniejsza to skuteczność polityki pieniężnej, ponieważ zagregowany popyt starszej kohorty jest mniej wrażliwy na zmiany stóp procentowych. Jednocześnie niższa dzietność w długim okresie zmniejsza podaż na rynku pracy, co prowadzi do spadku podaży na rynku towarowym, ale wzrost udziału konsumentów netto (emerytów) przy jednoczesnym spadku udziału oszczędzających netto (młodych) powoduje nadwyżkę popytu na rynku towarowym, co z kolei może w dalszej kolejności przyspieszyć inflację.
“Lekarstwo” na starość
Biorąc pod uwagę obecne realia, należy zrozumieć, że starzenie się społeczeństwa nie jest tylko procesem demograficznym o konsekwencjach ekonomicznych, ale jest złożonym zjawiskiem społecznym, które stwarza nowe możliwości w różnych dziedzinach, w tym w konsumpcji, stylu i jakości życia, edukacji, aktywności gospodarczej, społecznej i politycznej. Przy odpowiedniej polityce publicznej dłuższa średnia długość życia, a tym samym dłuższa aktywność gospodarcza, może stanowić dodatkowy bodziec dla wzrostu gospodarczego.
Promowanie kształcenia i przekwalifikowania osób dorosłych oraz tworzenie warunków do zatrudnienia na rynku pracy jest ważne, aby zachęcić ludzi do kontynuowania pracy po osiągnięciu wieku emerytalnego. Pakiet środków może obejmować zachęty podatkowe i dotacje dla pracodawców zatrudniających starszych pracowników oraz zapewniających im szkolenia i przekwalifikowanie, a także tworzenie przez samych pracodawców elastycznych harmonogramów pracy, w tym pracy w niepełnym wymiarze godzin.
